Τοποθέτηση: Ελεύθεροι χώροι -Αναπλάσεις

  Θεσσαλονίκη - Ελεύθεροι χώροι – Αναπλάσεις

Τη Θεσσαλονίκη πέρα από την πολυσυλλεκτικότητα , την κοσμοπολίτικη αύρα και την κομβική σημασία της στην ευρύτερη περιοχή των Βαλκανίων, τη χαρακτήριζε πάντα και το περιβάλλον της : το βουνό το δάσος, τα ποτάμια ,οι χείμαρροι ,οι εξοχές , οι αυλές ,οι αλάνες μα κυρίως η άμεση σχέση της με τη θάλασσα , το υδάτινο στοιχείο που σαν «πνεύμα» ,κατοικούσε σε κάθε γωνιά της.

Η σημερινή πραγματικότητα, όπως τη βιώνουμε σήμερα ,είναι άκρως  απογοητευτική .

 Η Θεσσαλονίκη έχει χάσει τον κοσμοπολίτικο αέρα της, τείνει να χάσει τον κομβικό της ρόλο, γύρισε την πλάτη στη θάλασσα, επιβάρυνε το περιβάλλον της και περιόρισε τους ελεύθερους χώρους  κάτω από το ελάχιστο αποδεκτό ( 5,0μ2 / κάτοικο στο πολεοδομικό συγκρότημα έναντι 8,0μ2 / κάτοικο ως ελάχιστο αποδεκτό από τον παγκόσμιο οργανισμό υγείας και την ελ. νομοθεσία) ώστε όλοι να μιλάμε για μια πόλη «φοβική», απομονωμένη, ανοικοκύρευτη . Μια πόλη που αποθαρρύνει την ανάπτυξη της επιχειρηματικότητας , που διώχνει τους κατοίκους της , μια πόλη που μαραζώνει…

Γι αυτό η ανάγκη η πόλη  να στραφεί προς πολιτικές και πρακτικές αειφορικής  ανάπτυξης , είναι κάτι περισσότερο  από αναγκαία .

Στα πλαίσια αυτών των πολιτικών και πρακτικών  κρίνεται επιβεβλημένη η προστασία όσων απέμειναν από το περιβάλλον, η περιφρούρηση των αποθεμάτων ελεύθερων χώρων , η εξυγίανση των δημόσιων χώρων και οι αναπλάσεις  περιοχών και υποβαθμισμένων αστικών τμημάτων .

Επικεντρώνοντας στα τρία τελευταία ζητήματα μπορούμε να κάνουμε τις εξής παρατηρήσεις για επεμβάσεις :

ΕΛΕΥΘΕΡΟΙ ΧΩΡΟΙ

ΠΛΑΤΕΙΕΣ: Αναδιαμόρφωση  βασισμένη στις αρχές του βιοκλιματικού και ενεργειακού σχεδιασμού, λαμβάνοντας υπόψη την αλληλεπίδραση ελεύθερου και δομημένου χώρου ,τον ρόλο της τοπογραφίας και του κλίματος, των χαρακτηριστικών των χρησιμοποιούμενων υλικών , την αξιοποίηση της φυσικής ενέργειας .

ΠΑΡΚΑ : Επαρκής συντήρηση και φωτισμός.

ΠΕΖΟΔΡΟΜΟΙ :Δημιουργία δικτύου πεζόδρομων στο ιστορικό κέντρο και στα Δημοτικά Διαμερίσματα  και ακτινωτή διασύνδεσή τους.

Σχεδιασμός, φύτευση και χρήση υλικών ( όπως  κυβόλιθοι σε άμμο, διάτρητες πλάκες, μεγάλες φυτεμένες επιφάνειες) με βιοκλιματικές αρχές .

Οι πεζόδρομοι εκτός από τη συμβολή τους στην κυκλοφοριακή αποσυμφόρηση ,μπορούν να αποτελέσουν χώρο για παιχνίδι των παιδιών, ανάπαυσης, άθλησης και ψυχαγωγίας  των περιοίκων ( σ’ έναν πεζόδρομο μπορούν να υπάρχουν δέντρα, δεντροστοιχίες, θάμνοι, μικρά καθιστικά , χώροι παιχνιδιού, στέγαστρα για ξεκούραση).

ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΙ ΧΩΡΟΙ : Μπορούν να αποτελέσουν πολύτιμο στοιχείο στο δίκτυο των ελεύθερων αστικών χώρων. Σε πολλές περιπτώσεις μπορεί, μέσω ειδικού σχεδιασμού ,μαζί με  την κατασκευή υπαίθριων διαμορφώσεων κίνησης και στάσης  ,να φυτευτούν ελιές, κυπαρίσσια, δάφνες κ.α. διαμορφώνοντας ένα χώρο με μοναδικές ποιότητες.

 Ειδικά το ιστορικό κέντρο της πόλης είναι διάσπαρτο από μνημεία όλων των εποχών , από την αρχαϊκή  ως την νεότερη ιστορική περίοδο ,των οποίων η ανάδειξη θα δημιουργήσει νέα σημεία αναφοράς για την Θεσσαλονίκη.

ΔΙΑΤΗΡΗΤΕΑ ΣΥΝΟΛΑ : Ανατολικά , δυτικά και κοντά στο κέντρο της πόλης , μεγάλα βιομηχανικά διατηρητέα σύνολα όπως το Αλατίνι, η Υφανέτ , το Φιξ  που διαθέτουν μεγάλο περιβάλλοντα  χώρο  περιμένουν την αξιοποίησή τους  για την οποία απαραίτητη είναι η ενεργοποίηση υπαρχόντων ή εξεύρεση νέων πολεοδομικών και νομοθετικών εργαλείων .

Δ.Ε.Θ. : Η δημιουργία μητροπολιτικού πάρκου στον χώρο της Δ.Ε.Θ. μετά την μετεγκατάστασή της έχει ωριμάσει σαν ιδέα αλλά πρέπει να ωριμάσει και σαν έργο.

ΣΤΡΑΤΟΠΕΔΑ :  Η αξιοποίησή τους ως πράσινο , άθληση και εστίες πολιτισμού θα δώσει μεγάλη ανάσα στον ασφυκτικό πολεοδομικό ιστό.

ΡΕΜΑΤΑ – ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΤΑΦΡΟΣ : Εκτός από την αντιπλημμυρική  προστασία μπορούν να συμβάλλουν σημαντικά στη βελτίωση του φυσικού περιβάλλοντος και οικοσυστήματος της Θεσσαλονίκης. Η μελέτη που εκπονήθηκε από το Ρ.Σ.Θ. εδώ και χρόνια, λόγω και της πολυδιάσπασης αρμοδιοτήτων, είναι ακόμη στα χαρτιά.

ΠΕΡΙΑΣΤΙΚΟ ΔΑΣΟΣ :Πνεύμονας ιδιαίτερης περιβαλλοντικής σημασίας που για την διατήρησή του  είναι απαραίτητη η διασφάλιση του ειδικού καθεστώτος προστασίας του και της καλής  οικολογικής του κατάστασης.

ΔΡΟΜΟΙ : Οι δεντροστοιχίες στις πλευρές των δρόμων και  στις νησίδες ή η φύτευση χαμηλών θάμνων και φυτών στις κεντρικές οδούς θα βοηθήσουν στην αύξηση του ποσοστού πρασίνου και θα συμβάλλουν στην απορρόφηση των βλαβερών ρύπων.

ΕΞΥΓΙΑΝΣΗ ΤΩΝ ΔΗΜΟΣΙΩΝ ΧΩΡΩΝ

Κοινό χαρακτηριστικό των δημόσιων ελεύθερων χώρων της Θεσσαλονίκης είναι η κατάληψή τους από τραπεζοκαθίσματα , τέντες, ομπρέλες, θερμάστρες, πάγκους μικροπωλητών και εφημερίδων, αναπτύξεις περιπτέρων με στάντ και ψυγεία , με αποτέλεσμα την υποβάθμιση τους .

Ακόμη η τυχαία τοποθέτηση αγαλμάτων (π.χ. ανδριάντας Κ.Καραμανλή στην πλατεία Αριστοτέλους) και προσκυνηταριών , ο τυχαίος αστικός εξοπλισμός και οδοσήμασνη , το υπάρχον σύστημα αποκομιδής απορριμμάτων και η τυχαία χωροθέτηση των κάδων , τα υπέργεια δίκτυα  ΔΕΗ και ΟΤΕ , η άναρχη υπαίθρια διαφήμιση καθώς και η ανεξέλεγκτη ιδιωτική πρωτοβουλία στις επεμβάσεις των όψεων των κτιρίων , επιβαρύνουν την αξιοπρεπή εικόνα της πόλης και του δημόσιου ελεύθερου χώρου.

 Είναι προφανές ότι  χρειάζεται διευθέτηση όλων αυτών των ζητημάτων με ειδικές ρυθμίσεις και εφαρμογή της νομοθεσίας.

ΙΔΙΩΤΙΚΟΙ ΕΛΕΥΘΕΡΟΙ ΧΩΡΟΙ  

Ο ρόλος των ιδιωτικών ελεύθερων χώρων στη συγκρότηση του αστικού περιβάλλοντος είναι ιδιαίτερα σημαντικός ,τόσο ως προς τη συμβολή τους στη διαμόρφωση του τοπικού μικροκλίματος όσο και από αισθητική άποψη . Η προστασία και η κατοχύρωση τους είναι εξαιρετικά μεγάλη αλλά συνάμα πολύ δύσκολη, λόγω των συμφερόντων που συνδέονται με την εκμετάλλευση της γης.

Το σύνηθες ποσοστό κάλυψης των κτιριακών εγκαταστάσεων είναι 70% της συνολικής  επιφάνειας  του οικοπέδου, ενώ προβλέπεται και τα 2/3 αυτού να είναι φύτευση .

Η κατανομή του αδόμητου τμήματος στην έκταση της κάθε ιδιοκτησίας, γίνεται  λαμβάνοντας υπόψη επιπλέον περιορισμούς για τις αποστάσεις των κτιριακών κατασκευών από τα όρια του οικοπέδου και του δρόμου, ενώ υπάρχουν και περιορισμοί ως προς τις διαμορφώσεις του εδάφους ώστε να μην αλλοιώνουν τη μορφολογία του και ως προς τις διάφορες κατασκευές (σκάλες ,ράμπες, πέργκολες κ.α.) που πρέπει να είναι ήπιες και υπό συγκεκριμένους όρους.

Παρατηρούνται όμως εκτεταμένες παρατυπίες όπως αυθαίρετες  κατασκευές , κάλυψη του συνόλου της ακάλυπτης επιφάνειας από πλάκες πεζοδρομίου ή διαμορφώσεις που αλλοιώνουν την μορφολογία του εδάφους  με αποτέλεσμα την επιβάρυνση του  αστικού χώρου.

Κι όμως υπάρχει ένα σημαντικό εργαλείο της πολεοδομικής νομοθεσίας , το Ενεργό Οικοδομικό Τετράγωνο, που ευνοεί την ενοποίηση των νεκρών ακάλυπτων χώρων ενός οικοδομικού τετραγώνου μεταξύ των πολυκατοικιών , μόνο που το «εργαλείο» αυτό  παραμένει ανενεργό !

Οι χώροι αυτοί αν ενοποιηθούν και φυτευτούν βελτιώνουν το μικροκλίμα της γειτονιάς, το βιοτικό επίπεδο των κατοίκων και αναβαθμίζουν τις σκοτεινές πίσω όψεις των πολυκατοικιών.

Ο χαρακτηρισμός ενός οικοδομικού τετραγώνου ως Ενεργού γίνεται με πρωτοβουλία της αρμόδιας πολεοδομικής  ή της Δημοτικής Αρχής ενώ με απόφαση του αρμόδιου υπουργείου γίνονται οι απαραίτητες ρυθμίσεις.

Στόχος θα πρέπει να είναι να ληφθεί μέριμνα από την πολιτεία και τους αρμόδιους φορείς ώστε να εφαρμοστεί το μέτρο του Ενεργού Οικοδομικού Τετραγώνου .

ΑΝΑΠΛΑΣΕΙΣ

Οι αναπλάσεις αστικών περιοχών, βεβαρημένων οικιστικά και περιβαλλοντικά αποτελούν μια πολύ καλή  πολεοδομική πρακτική για την επίλυση αισθητικών και στεγαστικών ζητημάτων , εξασφαλίζοντας την ισόρροπη αστική ανάπτυξη, την κοινωνική συνοχή και την αειφορία .

Ο νόμος 2508/97 ως μέσο πολεοδομικής πολιτικής προσφέρει σημαντικές δυνατότητες προς την κατεύθυνση αυτή όμως μέχρι σήμερα δεν έχει αξιοποιηθεί.

Οι διάφορες αναπλάσεις που έχουν πραγματοποιηθεί από τη δημοτική Αρχή είναι μικρής κλίμακας και βαθμού παρέμβασης και δεν εντάσσονται στις διατάξεις του  Ν. 2508/97.

Για μια πόλη που σέβεται το φυσικό όσο και το δομημένο περιβάλλον, αξιοποιεί τους πόρους της στα πλαίσια της βιωσιμότητας και παραδίδει στις επόμενες γενιές ένα αναβαθμισμένο περιβαλλοντικά και αισθητικά αστικό χώρο, πρέπει οι αναπλάσεις να έχουν την μορφή στρατηγικών παρεμβάσεων με σκεπτικό και στόχους που θα στηρίζονται στο ευρύτερο προγραμματικό πλαίσιο  της Διοίκησης ,του Γ.Π.Σ και του Ρ.Σ.Θ.

Παράλληλα θα πρέπει να ολοκληρωθούν οι θεσμικές ρυθμίσεις που προβλέπει ο Ν. 2508/97 και 2742/99 για την αειφόρο ανάπτυξη καθώς και οι απαραίτητες ρυθμίσεις για την απλοποίηση των γραφειοκρατικών διαδικασιών.

Η εφαρμογή ενός νέου αποκεντρωμένου διοικητικού μοντέλου όπως το «Καλλικράτης» καθώς και η ενεργή συμμετοχή των πολιτών είναι δυνατόν να διαμορφώσει καταλληλότερες προϋποθέσεις προς την κατεύθυνση αυτή.

                                                                  Δήμητρα Αγκαθίδου

                                                                 Αρχιτέκτων Μηχανικός

                                                      Δημοτική Σύμβουλος Θεσσαλονίκης